EBRU SUNGUR- Bir devlet kurmak… Bir çırpıda söyleniveren bu cümlenin gerisinde neler var? Kelam konusu Türkiye Cumhuriyeti devleti ise ülkenin bilfiil işgalden kurtarılması için savaşılan cepheler, idare yapısının oluşturulması için günler geceler uzunluğu süren Meclis oturumları, tartışmalar… Yani bir devlet, ne bugün bilgisayar oyunlarındaki üzere “Obamın rengi şu, ismi bu olsun” diyerek ne de çocukken okuduğumuz okul kitaplarında özetlendiği biçimiyle “Sancak dikti, para bastı” ezberiyle kurulmuyor.
Cumhuriyet 29 Ekim 1923’te ilan edildi. Fakat bağımsız bir devlete giden süreç, 29 Ekim 1923’ten sonra da devam etti. Çünkü “Türkiye Cumhuriyeti’nin tapu senedi” olarak söz edilen Lozan Barış Antlaşması 24 Temmuz 1923’te imzalandı lakin bununla birlikte “Osmanlı’nın borçları” bu görüşmelerden ayrılarak ele alındı. Ve borç görüşmeleri 13 Haziran 1928’de Paris Sözleşmesi’yle sonuçlandı.
Adaletsiz dağılım
Görüşmelerde Türk delegelerin savı şuydu: “Osmanlı’nın borcunu ödeyelim. Fakat Osmanlı İmparatorluğu dağılırken imparatorluğun topraklarında yalnızca Türkiye kurulmadı. Toplam 16 ülke kuruldu. Borç bu ülkelere yüzölçümleri nispetinde dağıtılmalı.” Lakin bu sav kabul ettirilemedi. Osmanlı toprağının yüzde 26’sında kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nin, imparatorluğun borçlarının yüzde 65’ini ödemesi bağıtlandı.
107.5 milyon altın
Kaynaklar Türkiye’nin, Paris Sözleşmesi’yle ödemeyi taahhüt ettiği borcun 107 milyon 528 bin 461 adet Osmanlı altını olduğunu yazıyor. Bu meblağın günümüz dünyasındaki karşılığı ise belirsiz!
Paris Sözleşmesi’nin imzalanmasından kısa müddet sonra patlak veren ‘Büyük Buhran’ ise Osmanlı’nın borçları konusunu farklı bir boyuta taşıdı. Türkiye, 1929’da başlayan krizde ortamında bu meblağda borcun ödenemeyeceğini belirterek tekrar görüşme istedi. 1933’te yapılan ‘yeni’ Paris Kontratı ile Türkiye’nin ödeyeceği borç, 8 milyon 578 bin 343 altın liraya indirildi.
İlk Paris Sözleşmesi’nde Türkiye’ye tüm borcu ödemesi için 1955 yılına kadar müddet tanınmıştı. Bu karar, ikinci mukaveleye de taşındı. Hakikaten 25 Mayıs 1954’te ödenen son taksitle Türkiye Cumhuriyeti, Osmanlı’nın devlet borçlarını büsbütün ödedi. Ne tesadüftür ki Osmanlı birinci devlet borcunu 1854 yılında almıştı. İmparatorluğun 100 yıl evvel açtığı bu borç defterini, 31 yaşındaki genç cumhuriyet kapattı.
Ödedi lakin neden ödedi
Türkiye’nin, Osmanlı’nın borçlarını ödediği konusu açıldığında, kimi kimseler, bilhassa de gençler, “Neden ödedik ki! Cumhuriyet bambaşka bir devlet. Ödemesek o parayla daha fazla fabrika kurabilir, yollar, köprüler yapabilirdik” der. Artık bir düşünüp hatırlayalım. Kurtuluş Savaşı cephede kazanıldı lakin çabucak akabinde Lozan’da diplomasi cephesi açıldı. Yapılan görüşmelerde müzakere edilen her husus, bugün bayrağı altında yaşadığımız devletin egemenlik alanlarını belirledi. Osmanlı’nın borçları da bu görüşmelere getirilen, hatta farklı bir masada etraflıca ele alınan bir husustu. Türkiye, Lozan’da örneğin Misak-ı Ulusal konusunu müzakere etmemiş olsaydı bugünkü sonlarda bağımsız bir ülke olur muydu! Tıpkı formda ekonomik bağımsızlık için de borçlar konusunun müzakere edilmesi gerekiyordu.
Osmanlı İmparatorluğu, I. Dünya Savaşı sonucu toprakları işgal edilmeden çok evvel ekonomik olarak işgal edilmişti, yani ekonomik bağımsızlığını kaybetmişti. Her alanda tam bağımsızlık şiarıyla kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nin, Osmanlı’nın borcunu bile kabul edip ödemesi, işte bu bağımsızlığı hakkıyla kullanabilmesi için değerliydi.